Tại một số quốc gia, đâu đó vẫn có những niềm tin về khả năng chữa bệnh của sừng tê giác, đặc biệt là khả năng chữa trị ung thư. Từ đó, sừng tê giác được mua bán với mức giá không tưởng. Một bộ phận khác thì muốn sở hữu sừng tê giác để trưng bày hoặc làm quà biếu như một sự chứng minh sự giàu có của mình. Chính tư duy như vậy đã khiến Việt Nam trở thành điểm nóng tiêu thụ và trung chuyển sừng tê giác.
Việt Nam – Cung đường nóng trong chuỗi trung chuyển tiêu thụ sừng tê giác.
Đa dạng sinh học ở Việt Nam đứng thứ 16 trên thế giới. Tuy nhiên tình trạng bảo tồn về đa dạng sinh học hiện nay cũng là một vấn đề cấp bách của quốc gia.Sự suy giảm nguồn tài nguyên rừng bên cạnh nhu cầu sử dụng động vật hoang dã (ĐVHD) để phục vụ nhu cầu,sống của cộng đồng dân cư sống dựa vào rừng đã đẩy nhiều loài động vật đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Kết quả đến năm 2007 cho thấy, có ít nhất 4 loài động vật và 1 loài thực vật đã được xem là tuyệt chủng ở Việt Nam như loài Heo vòi, Tê giác 2 sừng, gần đây nhất (2012) là sự tuyệt chủng của loài Tê giác 1 sừng.
Theo tổ chức TRAFFIC, Mạng lưới giám sát hoạt động buôn bán động thực vật hoang dã toàn cầu, Việt Nam, Trung Quốc và các quốc gia láng giềng là những thị trường tiêu thụ sừng tê giác chính. Những năm gần đây, số lượng các vụ phát hiện, bắt giữ hành vi buôn bán trái phép sừng tê giác, ngà voi, tê tê... tại Việt Nam ngày càng gia tăng với tính chất các vụ việc ngày càng phức tạp hơn, thủ đoạn của đối tượng buôn lậu ngày càng tinh vi hơn, số lượng hàng hóa vi phạm bị bắt giữ, tịch thu nhiều hơn. Nguyên nhân gián tiếp khiến cho nạn săn bắn trộm tê giác đạt tới mức kỷ lục là do niềm tin sừng tê giác có thể “chữa bách bệnh” và để “khoe giàu” của tầng lớp có suy nghĩ lệch lạc, thiếu hiểu biết.
Theo báo cáo của Trung tâm giáo dục thiên nhiên (ENV), nửa đầu năm 2020, ENV tiếp nhận trung bình 8 cuộc gọi do người dân thông báo vi phạm về ĐVHD mỗi ngày. Có đến 47 vụ liên quan đến buôn lậu/vận chuyển/buôn bán lớn ĐVHD, 425 vụ việc liên quan đến tàng trữ trái phép ĐVHD liên quan tới động vật sống. Trong đó có ít nhất 3 vụ bắt giữ vận chuyển sừng tê giác tổng khối lượng trên 30 kg.
Theo Tổng cục Hải quan, do dịch bệnh Covid, trong những tháng đầu năm 2021, tình hình buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới của những ngày cận tết có chiều hướng giảm hơn so với năm 2020, tuy nhiên trên tuyến hàng không, số vụ vi phạm bị bắt giữ tăng mạnh với hàng có giá trị cao, dễ cất giấu như các sản phẩm ĐVHD nằm trong danh mục CITES như: ngà voi, vảy tê tê, sừng tê giác.
Đặc biệt ngày 22/12/2020, Cục Hải quan đã bắt giữ vụ vận chuyển sừng tê giác lớn nhất từ trước tới nay, tổng cộng 51 chiếc sừng (qua giám định sơ bộ nghi là sừng tê giác châu Phi), với tổng trọng lượng là 93,96 kg, giá trị lên đến 40 tỷ đồng.
Ngày 22/12/2020, bắt giữ 93,96kg Sừng Tê giác Nam Phi tại sân bay Tân Sơn Nhất
Trong vài năm gần đây, hoạt động buôn bán trái phép ĐVHD đã dần bắt nhịp với xu hướng số hóa, số lượng các tin bài rao bán ĐVHD trên mạng Internet đang gia tăng một cách đáng báo động. Những nền tảng kinh doanh“miễn phí”, cho phép người dùng dễ dàng liên lạc và có thể duy trì độ bảo mật danh tính đã trở thành một thị trường mở và linh hoạt để thực hiện hành vi trái pháp luật
Hành vi giao bán sản phầm từ ngà voi trên Facebook.
Hành vi giao bán sừng tê giác công khai trên youtube
Chỉ trong năm 2019, ENV đã ghi nhận hơn 2.400 trường hợp quảng cáo ĐVHD trên Facebook, YouTube, Zalo, Tiktok và các trang mạng điện tử khác… Con số này vẫn không có dấu hiệu giảm xuống trong những tháng đầu năm 2020 với 424 vụ vi phạm tính đến hết ngày 30/4/2020. Đây là một trong những thách thức đối với các cơ quan chức năng nhằm ngăn chặn và kiểm soát nạn buôn bán ĐVHD.
Làm gì để giúp tê giác thoát khỏi bờ vực tuyệt chủng?
Trong thời quan qua, rất nhiều biện pháp được đưa ra nhằm tuyên truyền bảo vệ tê giác và các loài ĐVHD quý, hiếm khác, vậy tại sao nạn săn bắn, vận chuyển trái phép vẫn diễn ra với khối lượng vi phạm ngày càng tăng? Lý do quan trọng nhất: có cầu mới có cung. Vậy biện pháp bảo tồn hiệu quả giúp loài tê giác thoát khỏi bờ vực tuyệt chủng là cần giảm cầu đối với sừng tê giác.
Để giảm cầu sừng tê giác, các cơ quan chức năng cần áp dụng những biện pháp mạnh tay hơn, báo đài cần khai thác thông tin chân thực chứ không nên dừng lại ở khẩu hiệu “sừng tê giác không có tác dụng chữa bệnh”. Thực hiện các thử nghiệm lâm sàng và nghiên cứu bình duyệt về những đặc tính y học của sừng tê giác như một bước tiến khuyến khích sử dụng các sản phẩm thay thế.
Hiện nay, rất nhiều cộng đồng doanh nghiệp, cá nhân có văn hoá sống lành mạnh có thể tổ chức, tham gia các hoạt động ủng hộ ngày ĐVHD bằng các giải chạy marathon và truyền cảm hứng, chung tay xây dựng tái tạo hệ sinh thái trong các khu bảo tồn. Ngoài ra, mỗi cá nhân cần trang bị kiến thức đầy đủ, đúng đắn về các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật, tiêu dùng thông thái tránh tiếp tay cho những hành vi trái với quy định của pháp luật.
Bộ Luật hình sự sửa đổi đã ban hành các quy định nghiêm khắc và chặt chẽ hơn đối với các hành vi vi phạm quy định về quản lý và bảo vệ động, thực vật hoang dã, cụ thể pháp nhân hoặc doanh nghiệp bị cáo buộc vi phạm các quy định trên có thể bị xử phạt lên tới 15 tỷ đồng, bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn; các cá nhân vi phạm có thể bị kết án đến 15 năm tù và bị phạt lên tới 2 tỷ đồng. Mặc dù vậy, vẫn còn những lỗ hổng luật pháp cần được xem xét như việc cá nhân tàng trữ trái phép ít hơn 50g sừng tê giác sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự.
“Bản án này cho thấy Chính phủ và các cơ quan hành pháp tại Việt Nam đã và đang nỗ lực không ngừng trong việc chiến đấu chống lại nạn buôn bán động, thực vật hoang dã” – Bà Sarah Ferguson, Giám đốc Văn phòng tổ chức TRAFFIC tại Việt Nam, khẳng định.
Chính phủ Việt Nam cần phải thể hiện ý chí chính trị mạnh mẽ nhằm đấu tranh với tội phạm buôn bán, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng sừng tê giác bằng cách ghiêm túc thực thi các khung hình phạt đối với các hành vi vi phạm, công khai xử lý, phủ sóng thông tin vi phạm trên các kênh truyền thông nhằm răn đe rộng rãi. Đồng thời xem xét, củng cố luật pháp và các hình phạt liên quan đến buôn bán trái phép sừng tê giác; chấm dứt quảng cáo và buôn bán sừng tê giác trên Internet.
VECOM.
